Hoe zag Joods Nijkerk eruit? | Vragen van kinderen
Wat ligt er onder de grond van Nijkerk? In deze Nijkids-aflevering beantwoorden experts kindervragen over de opgraving bij de Grote Kerk.
Wat doet een archeoloog eigenlijk? Waarom zat er een badhuis onder de grond? En woonden er vroeger Joodse mensen in Nijkerk? Die vragen kregen we van kinderen van basisschool De Maranathaschool. Voor onze serie Nijkids gingen wij van Nijkerker Lens op onderzoek uit.
De aanleiding: de opgraving naast de Grote Kerk. Wie er nu langsfietst, ziet misschien vooral zand en hekken. Maar onder de grond ligt een bijzonder stukje geschiedenis: de resten van een Joods badhuis, of mikwe, uit de 18e of 19e eeuw.
Archeologie is meer dan schatgraven
Archeoloog Ton Wolf legt uit wat archeologie precies inhoudt:
“Archeologie is eigenlijk geschiedenis van vroeger, maar dan het tastbare. Van spullen tot grondverkleuringen. De bodem is geschiedenis.”
Grondverkleuringen, kuilen, greppels en zelfs oude stadsgrachten: alles vertelt iets over het leven van vroeger.
“Je wil natuurlijk weten hoe een stad is ontstaan, wat er is gebeurd. Dan krijg je eigenlijk een soort tijdcapsule uit het verleden,” zegt Ton.
Wat is een mikwe?
Een van de opvallendste vondsten is het Joodse badhuis. Maar wat is dat eigenlijk? In Amsterdam legt prof. Irene Zwiep uit dat een mikwe een ritueel bad is, waarin mensen zich konden reinigen volgens de Joodse traditie.
Zo’n vondst komt niet veel voor in Nederland en het feit dat het in Nijkerk is gevonden, maakte dat wij als redactie Nijkerker Lens een kijkje gingen nemen.
Het Joodse leven in Nijkerk
In het museum van Nijkerk spraken we met vrijwilliger Ab van Straalen. Hij weet veel over de geschiedenis van de Joodse gemeenschap. Op het hoogtepunt, rond 1809, woonden er zo’n 250 Joden in Nijkerk — toen 6% van de bevolking.
“Dat ze hier welkom waren, was al bijzonder,” vertelt Ab. “Dat werd niet overal in Nederland gedoogd.”
Veel Joodse inwoners werkten in de tabakshandel.
“Ze hadden niet veel andere keus, want voor bepaalde beroepen werden ze toen nog uitgesloten. En het feit dat ze kosher eten zorgde voor bijvoorbeeld slagers.”
In de stad zijn nog gebouwen te vinden uit die tijd. Aan de Nieuwstraat — vroeger de Jodenbreestraat — vind je bijvoorbeeld het ‘huis met het stoepje’ en pakhuizen in Amsterdamse stijl.
“Sommige pakhuizen van Joodse families bestaan nog. Je ziet dan echt het Amsterdamse model terug,” zegt Ab.
Kindervragen brengen geschiedenis tot leven
De aflevering laat zien hoe gewone vragen van kinderen leiden tot een fascinerende speurtocht naar het verleden van Nijkerk. Dankzij archeologen, vrijwilligers en historici komt dat verleden weer tot leven; boven én onder de grond.
“Misschien loop jij morgen wel langs een plek waar nog allemaal geschiedenis onder je voeten ligt,” horen we aan het eind van de aflevering.